TANIM

Spor karşılaşmalarını, uluslararası kurallara uygun olarak, yetki ve otoritesini kullanarak yöneten, denetleyen kişidir.
Hakemler spor karşılaşmalarının türüne göre isimlendirilirler. Örneğin futbol hakemi, basketbol hakemi, voleybol hakemi, güreş hakemi, tenis hakemi gibi. Ayrıca hakemler aldıkları görevlere göre de değişik adlarla anılırlar. Bu adlardan bazıları şunlardır; orta hakem, baş hakem, yan hakem, yardımcı hakem, masa hakemi, minder hakemi, puanlama hakemi, yedek hakem, 1., 2., 3., 4. hakemler gibi.

A- GÖREVLER

Spor hakemi bir spor dalında eğitim alarak uzmanlaşır ve sadece o spor dalında görev alırlar.
Bir spor karşılaşması için görevlendirilen hakem;
- Spor karşılaşmalarına çıkacak; sporcular, teknik adamlar, antrenörler ve diğer görevlilerin isim listelerini, giriş kartlarını, lisanslarını ve gerekli vizelerin, mühürlerin bulunup bulunmadığını kontrol eder,
- Puan cetveli raporlarını, yönetilecek karşılaşma sayısını, bazı spor dallarında sporcu kilolarını, yaşlarını ve buna benzer diğer dokümanları inceler, eksik yada yanlışlıkları rapor eder ve ilgili
- kişilere iletir,
- Spor karşılaşmalarında görev yapacak sağlık personelinin ve diğer görevli personelin olup olmadığını kontrol eder,
- Karşılaşma başlamadan önce varsa yardımcıları ve diğer görevlilerle beraber; sporcuları, oyun alanını, kullanılacak malzemeleri (sporcu ayakkabıları, formalar, toplar, kale,pota ve diğer fileleri, eldivenleri
- minderleri) kontrol ederek ölçü ve standartların uluslararası kurallara uygun olup olmadığını belirler,
- Görevlilerin dışındaki kişilerin oyun alanının dışına çıkartılmasını sağlar,
- Spor karşılaşmalarının çoğunda, hakemler karşılaşmaları başlatmak üzere takımları oyun alanına çağırır, gerekirse seremoni yapılır, kura atışı ile ; köşe, kulvar, saha, kale, oyuna başlayacak takımı, sporcuyu belirler , takımları sayar, son kontrolleri yapar, kronometre ve saat kontrolü yapar, varsa yardımcıları ile mutabakatı sağlar; düdük, başlama silahı, gong veya başka şekillerde karşılaşmaları başlatır,
- Spor karşılaşmasının başlaması veya başladıktan sonra devam etmesi; sporcu sağlığı, hava şartları, seyirci taşkınlığı gibi olağanüstü sebeplerden dolayı uygun koşullar sağlanmamışsa oyunu başlatmaz,
- tatil eder veya oynanıyorsa iptal eder. Bu gibi durumları rapor ederek yetkili makamlara iletir,
- Spor karşılaşmaları süresince uluslararası spor kurallarını tarafsızca uygular, oyunun centilmence, kuralları içinde oynanmasını sağlar, bunlara aykırı davranışları tespit ederse, gerekirse oyunu durdurur, gerekli uyarıları yapar, gerekiyorsa çeşitli şekillerde cezalandırır. Verilen cezalar ve uyarılar spor türlerine göre değişiklik gösterir. Örneğin futbolda sarı kart, kırmızı kart gösterilir, güreşte ihtar verilir, basketbol da teknik faul verilir, hentbol da cezalı sporcular belli sürelerle oyun dışı bırakılır,
- Hakemler karşılaşma türüne göre ; süreleri, skorları, puanları, sayıları, verilen cezaların kaydedilmesini sağlar; karşılaşmaları belli süreler içinde, sayı limiti içinde, zaman kayıplarını da dahil ederek yönetir ve bitirirler. Bazı karşılaşmalar süre ile (futbol 90 dk.), bazıları ise sayı ile (voleybol da bir set 25 sayıdır) oynanır. Bazıların da ise zamanla ve birbirleriyle yarışırlar, önce gelen veya en fazla puanı alan oyunu kazanır (atletizm de olduğu gibi),
- Hakemler müsabaka sonunda, karşılaşma ile ilgili tüm sonuçları, gelişmeleri, tespit ettiği olayları, düzensizlikleri geniş olarak belirten bir rapor düzenler, bu raporları ilgili federasyona ve yetkili makamlara sunar,
- Hakemlerin spor karşılaşmasındaki etkinlikleri spor türlerine göre değişiklik gösterir. Bazı spor dallarında çok etkin rol oynarken (örneğin futbol, voleybol, hentbol, basketbol vb.), bazılarında ise spor türüne ve teknolojik gelişmelere paralel olarak etkiler azdır, bu spor türlerinde sadece gözlem ve denetim, bazılarında sadece puanlama yaparlar (örneğin atletizm dalları, yüzme, halter, buz pateni vb.),
- Hakemler görev alanları ile ilgili uluslararası spor kurallarını ve yapılan değişiklikleri, alanlarındaki gelişmeleri takip etmelidir.

KULLANILAN ALET
VE MALZEMELER

- Antrenman yapmak için eşofman ve spor ayakkabısı,
- Sporcuların forma ve şortlarından ayırt edilebilecek, farklı renklerde formalar, şortlar, tişörtler, pantolonlar, gömlekler vb. giysiler,
- Karşılaşmanın türüne göre uygun ayakkabılar,
- Karşılaşma süresinin tutulduğu özel saatler, kronometreler, düdükler, başlatma tabancası, gong, puan ve sayı tabloları, skorbortlar ve diğer elektronik cihazlar,
- Kırtasiye malzemeleri (kağıt, kalem, defter vb.), rapor tutanakları,
- Spor türüne göre cezalandırma kartları (sarı, kırmızı), uyarı bayrakları, flamalar, uyarı için gong sesleri vb.

B- MESLEĞİN GEREKTİRDİĞİ ÖZELLİKLER

- Hakemlik mesleği; otoriter, sorumluluk sahibi, kararlı, tarafsız ve dürüst davranışlara sahip, güvenilir kişiler için uygundur,
- Spor karşılaşmalarının sonucu çoğunlukla, hakemlerin vereceği karara, tutum ve davranışlarına bağlıdır. Bu nedenle hakem olacak kişilerde, üst düzeyde dikkat, çabukluk, doğruluk, kesin ve isabetli karar verebilme gibi yetenekler aranır,
- Hakemler karşılaşmalar sırasında; eğilme, kalkma, dönme, yürüme, koşma, uzanma ve el-kol hareketleri gibi fiziksel hareketleri sıklıkla yaptığından, bu tür hareketleri engelleyici vücut sakatlığı, sağlık bozukluğu olmamalı, hatta bazı spor türleri için fiziksel olarak üstün performansa ve kondisyona sahip olmaları gerekir (örneğin futbol hakemliği gibi).
- Çoğunlukla stres altında, seyirci baskısı altında görev yaparlar,
- Her şeyden önce hakemlik mesleği, sporu ve sporcuyu sevmeyi gerektirir.

C- ÇALIŞMA ORTAMI VE KOŞULLAR

Hakemlerin görev yaptıkları ortam ve koşullar spor türüne göre çok farklılık göstermektedir.
- Spor türüne göre; açık sahalarda, kapalı sahalarda, stadyumlarda, toprak ve çim sahalarda, kapalı spor alanlarında, özel yapılmış spor alanlarında görev yaparlar.
- Hakemler spor türüne göre ve çalışma alanlarına göre çeşitli olumsuz şartlarda çalışabilirler; kar, yağmur, soğuk, sıcak gibi olumsuz şartlarda, gürültülü ortamlarda görev yapabilirler.
- Sporun türüne göre, çalışmalar sırasında yaptıkları fiziksel hareketlerden dolayı ayak ve kollarda; burkulma, kırılma, incinme gibi sakatlıklar olabilir.
- Hakemlik mesleği genelde ayakta yürütülür ve yorucu bir meslektir,
- Hakemler; meslektaşları, sporcular, antrenörler, teknik direktörler, seyirciler, federasyon yetkilileri, hakem komiteleri ve benzer kuruluşlarla iletişim içindedirler.
- Çalışma zamanları spor türüne göre değişiklik göstermektedir. Gece (aydınlatılmış sahalarda), gündüz, haftanın değişik günlerinde ve yılın değişik aylarında görev yapabilirler.
- Son yıllardaki teknolojik gelişmelere paralel olarak bazı spor dallarında hakemlerin yükü hafifletilmiştir. Atletizm gibi branşlarda bilgisayarlı denetim sistemleri hakemlere büyük kolaylık sağlamaktadır.
- Hakemler meslekleri gereği sık sık seyahat etmek zorundadırlar.

D- MESLEK EĞİTİMİ

MESLEK EĞİTİMİNİN
VERİLDİĞİ YERLER

Meslek eğitimi; spor federasyonlarına bağlı, merkez hakem kurullarının yönetiminde, ihtiyaç belirtilen illerin, Gençlik ve Spor İl Müdürlükleri bünyesinde açılan “Aday Hakem” kurslarında verilmektedir.

ÖN EĞİTİMDE BAŞARILI
OLUNMASI GEREKEN DERSLER

Aday hakem kurslarına katılmak için ön sınav yapılmaktadır. Sporla ilgili olanlar ve daha önce spor yapmış olanlar eğitimde ve eğitim sonrası görevlerde daha başarılı olabilirler.

MESLEK EĞİTİMİNE
GİRİŞ KOŞULLARI

Aday hakem olmak isteyenlerde aranan özellikler şunlardır;
- TC vatandaşı olmak,
- Hakemlik yapmaya engel bir sağlık sorunu olmadığını belgeleyen sağlık kurulu raporu olmak,
- İyi ahlak ve dürüst kişiliğe sahip olmak,
- 18-25 yaşlar arasında olmak,
- En az lise veya dengi okul mezunu olmak,
- Sabıkası olmamak,
- Spor kulüplerinde görevli olmamak, antrenör, menajer, teknik direktör, lisanslı ve faal sporcu olmamak,
- Geçimini sağlayacak bir işi olmak gerekmektedir.

EĞİTİMİN SÜRESİ
VE İÇERİĞİ

Aday hakem kursları, ortalama 10 gün süreli olup, günde ortalama 2 saat ders verilir. Kurs süresince; uluslararası oyun kuralları, uygulamalı ve teorik olarak öğretilir. Kurs bitiminde kursiyer, yazılı, sözlü ve kondisyon (aletli denemeler) testlerine tabi tutulur.
Her spor dalı federasyonunca farklı değerlendirmelerin yapılabileceği ve bu nedenle başvuruların ilgili federasyonlarla koordine kurulması gerekmektedir.

EĞİTİM SONUNDA ALINAN
BELGE-DİPLOMA VE ÜNVAN

Eğitim sonunda başarılı olanlar “Aday Hakem” olurlar. Aday hakemler, en az 1 yıl, en çok 2 yıl İl Hakem Kurulları denetiminde görev alarak “İl Hakemliği” ne hak kazanırlar ve “Hakemlik Lisansı” alırlar.

E-ÇALIŞMA ALANLARI VE İŞ BULMA OLANAKLARI

- Hakemler çeşitli spor oyunlarında görevlendirilirler.
- Minikler, yıldızlar, gençler, büyükler arası, okullar arası, kulüpler arası, resmi ya da özel karşılaşmalarda görev alabilirler.
- Çeşitli özel ve resmi turnuvalarda, amatör ve profesyonel liglerde, uluslararası düzeyde oynanan özel ve resmi karşılaşmalarda görev alabilmektedirler.
- Günümüzde spora olan ilginin artması ile hakemlik mesleği de cazip ve aranan bir meslek haline gelmiştir.

F- EĞİTİM SÜRESİNCE VE EĞİTİM SONRASI KAZANÇ

EĞİTİM SÜRESİNCE

- Aday hakemlik kursları ücretsiz olduğu gibi, eğitim süresince herhangi bir kazanç da söz konusu değildir.

EĞİTİM SONRASI

- Aday hakem olanlar, adaylık süresince görev aldıkları karşılaşmalarda cüzi miktarda ücret alırlar. İl hakemliğine hak kazananların ücretleri, görev aldıkları karşılaşmaların ve aldıkları görevin türüne göre farklılık göstermektedir.
- Hakem olmak isteyenlerde aranan, geçimini sağlayacak bir mesleğinin olması şartı, hakemlik mesleğinin tek başına geçim sağlamaya yetmeyeceği, ikinci bir yan meslek olarak yapılacağını, göstermektedir. Zaten hakemlik mesleği de fazla bir zaman ve uğraş gerektirmemektedir, ikinci bir meslek yada hobi olarak yapılabilir.
- Günümüzde, üst klasmanlarda ve profesyonel liglerde görev alan ve uluslararası karşılaşmaları yöneten hakemler dolgun ücretler almaktadırlar.
- Hakemlik başka meslek gruplarındaki insanlar tarafından ilgili spor dalında fahri olarak yapılmakta ve ödenen ücretler ise bir kazanç temin edilecek düzeyde bulunmamaktadır.

G- MESLEKTE İLERLEME

Hakemlerin yükselmeleri, spor federasyonlarının merkez hakem kurullarınca, belirleme ve değerlendirme sınavları ile olur.
Bu sınavlar her yıl Haziran-Eylül ayları arasında merkez hakem kurulları tarafından tespit edilen yer ve tarihlerde; kondisyon testleri, yazılı sınav ve mülakat şeklinde yapılır.
Sınavda başarılı olanlar;
- İl hakemi olarak en az 3 yıl görev yapmış hakemler yan klasmana,
- Yan klasmanda en az 3 yıl görev yapmış hakemler C klasmanına,
- C klasmanında en az 3 yıl görev yapmış hakemler B klasmanına,
- B klasmanında en az 3 yıl görev yapmış hakemler A klasmanına,
- A, B, C klasman hakemi olarak 3 yıl başarılı görev yaparak yerini koruyan hakemler, “milli hakem” olarak görev alabilirler.
Ayrıca başarılı hakemler; uluslararası spor karşılaşmalarını yönetebilir, uluslararası spor kuruluşlarının üyesi olabilirler. Örneğin futbol da, A klasmanında en az 2 yıl bulunma başarısını gösteren, 43 yaşını geçmemiş, yabancı dil bilen hakemler Uluslararası Futbol Federasyonu (FİFA) Hakemliğine aday olabilirler.
Merkez hakem kurulunca düzenlenen, eğitim ve gelişim seminerleri ile hakemler mesleki bilgilerini geliştirebilirler.
Her spor dalı federasyonunca farklı değerlendirmelerin yapılabileceği ve bu nedenle başvuruların ilgili federasyonlarla koordine kurulması gerekmektedir.

BENZER MESLEKLER

- Beden eğitimi öğretmenliği,
- Antrenörlük
- Teknik direktörlük.

I- YARARLANILAN BİLGİ KAYNAKLARI

- Meslek elemanları,
- Türkiye İş Kurumu Türk Meslekler Sözlüğü
- Gençlik ve Spor İl Müdürlükleri, Spor Şube Müdürlükleri,
- Meslek Danışma Komisyonu (MEDAK) üyesi kuruluşlar.

İ- DAHA AYRINTILI BİLGİ İÇİN BAŞVURULABİLECEK YERLER

- Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü,
- İl ve İlçe Spor Müdürlükleri,
- Merkez Hakem Kurulları,
- Spor Federasyonları,
- Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Ankara Meslek Danışma Merkezi,
- Bünyesinde Meslek Danışma Merkezi bulunan Türkiye İş Kurumu İl ve Şube Müdürlükleri.